"समाजस्वास्थ्य" - रघुनाथ धोंडो कर्वे यांच्या जीवन कार्यावर आधारित एक उत्कृष्ट नाटक.
समागम, हस्तमैथुन आणि लैंगिक इच्छा असे शब्द जरी आपल्या मोबाईलवर दिसले. तर लाजेमुळे आज हि तो मोबाईल कोपऱ्यात नेऊन मग त्या पोस्टची लिंक आपण उघडून बघतो किंवा न बघताच अश्लिलतेचे लेबल लावून लगेच ती पोस्ट डिलीट करून टाकतो.
तुमच्यासोबत पण असा अनुभव नक्कीच आला असेल.
आजही वयात येताना होणाऱ्या शारीरिक बदलांची आणि त्यांनतर वाढत जाणाऱ्या लैंगिक आकर्षणाची भीती आणि अज्ञानामुळे मनात प्रचंड प्रश्न निर्माण होतात. मनात येणाऱ्या प्रश्नांना उत्तर देण्यासाठी आजूबाजूला कोणीच नसते. कोणाला जर आपण आपल्या मनातल्या भावना बद्दल सांगितले तर, " किती ते वाईट विचार , पापी विचार, चुकीच्या वळणावर मुलं चालली, शेण खाल्लं वैगरे लेबल त्यांना दिले जातात. अनेकजण आपण हे पाप केलं याच ओझं आयुष्यभर डोक्यावर घेऊन बसलेले असतात. अलीकडेच 'लैंगिक शिक्षण' हा विषय शाळेत नामपात्र शिकवायला सुरुवात झाली. पण तरीही 'लैंगिक शिक्षण' या विषयाबाबतीत शिक्षकांना आणि पालकांनाच जनजागृती नसेल तर ते विद्यार्थांना काय शिकवणार ? कसे शिकवणार ?
सोशल मीडियाच्या जगात एका क्लिक वर सर्व गोष्टींची माहिती मिळते. तरीही २०२३ मध्ये देखील "लैंगिक शिक्षण" हा एक टॅबू म्हणूनच पाहिला जातो. पण र. धों. कर्वे यांनी १९३० च्या दशकात लैंगिक शिक्षण आणि संततीनियमन याच ज्ञान लोकांपर्यंत पोहोचावं याकरिता 'समाजस्वास्थ्य' नावाचं मासिक सुरु केलं होत. त्यांची पत्नी मालती देखील त्यांच्या सोबत खंबीर उभ्या होत्या. लैंगिक शिक्षण, लैंगिक स्वातंत्र्य, स्त्री मुक्ती, स्त्री शिक्षण, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य यासाठी र. धों. कर्वे यांनी आपले संपूर्ण जीवन समर्पित केले. त्यांनी या लेखांमधून लैंगिक साक्षरता नसल्यामुळे स्त्री-आणि पुरुष दोघांच्या हि शारीरिक आणि मानसिक स्वास्थ्यावर दुष्परिणाम होत असल्याचे मांडले होते. त्यांच्या बेधडक आणि स्पष्टरित्या विचार मांडल्यामुळे त्यांच्यावर १९३१ मध्ये व्यभिचाराचे अनेक गुन्हे दाखल झाले आणि दंड झाले. तरीही त्यांनी त्यांचे कार्य थांबविले नाही. त्यांनी समलैंगिक संबंधाबद्दल हि उघड भाष्य केले होते. त्यानंतर १९३४ त्यांच्यावर "अश्लीलतेचे लेबल लावून" पुन्हा नवीन खटला दाखल झाला. यावेळी व्यक्ती स्वातंत्र्याचा विचार करून डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर खुद्द स्वतः त्यांचे वकील म्हणून उभे राहिले. बाबासाहेबांनी कर्वेंची बाजू खूप शिताफीने न्यायालयात मांडली. तेव्हा नायमूर्तींनी देखील " लैंगिक शिक्षण कशाला पाहिजे ? का तो प्रश्न उत्तरांचा भाग ठेवला ? कशाला ती विकृती ? बोलत अनेक प्रश्न उभे केले. तेव्हा बाबा साहेबानी " जर ते प्रश्न विकृती असेल तर ती विकृती ज्ञानाने दूर होईल." अश्यापद्धतीने त्यांची बाजू मंडळी होती. कर्वेंचं लिखाण हे अश्लील नसून काळाला सुसंगत आणि समाज परिवर्तनासाठी किती गरजेचं आहे हे न्यायालयात पटवून देण्याचा त्यांनी प्रयत्न केला पण धर्माच्या बेडीत अडकलेल्या आणि धर्मसंकल्पनेत शारीरिक संबंधांना घाणेरडं मानलं गेलेल्या काळात त्यांचं म्हणणं ऐकणार ते कोण ? खरतर १९३० ते आजचे २०२३ काळ बदलला म्हटले तरीहि आजच्या काळातही कोणी ते समजून घेईल असं वाटत नाही. शेवटी ती केस आंबेडकर आणि कर्वे हरले. कर्वेंना २०० रुपये इतका दंड झाला. पण तरीही कर्वेंनी मासिक छापणं सुरूच ठेवलं.
२४ जून १९४० पुन्हा खटला दाखल झाला. त्यावेळी प्रथम खटल्याचा निकाल र. धो कर्वे च्या बाजूला लागला होता.
लैंगिक शिक्षणाबाबत येणारे प्रश्न लोकांचे होते. त्या प्रश्नाची विज्ञानदृष्टया योग्य उत्तरे देणे म्हणजे धर्माने बांधलेली समाजाची घडी विस्कटेल अशी भीती समाजाला वाटते. मग अस्वस्थ अवस्थेतच समाज पुढे चालत राहतो. एकीकडे आपण किती मॉडर्न झाल्याचे सोशलमिडियातुन दाखवतो. पण दुसरीकडे आज हि " लैंगिकता" म्हंटले कि तितकेच "अज्ञान" आहे जितके १९३० साली होते.
या लेखामागील उद्देश इतकाच कि, जसे लैंगिक शिक्षण विषयाबाबतीत आपण सिग्मन्ट फ्राईड आणि अलबर्ट एलिस यांचे संदर्भ वाचन करतो. त्या प्रमाणे भारतातील र धो कर्वेंच्या लेखनाचा हि अभ्यास करावा. तसेच आपल्याला लैंगिक शिक्षण आणि लैंगिक स्वातंत्र्य विषयाबाबतीत असेलेले गैरसमज दूर करावा.
सदर नाटक युट्युबवर पाहायला मिळेल. किंवा खालील लिंकवर क्लिक केले तरीही नाटक पाहायला मिळेल.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
amkar.anju@gmail.com
माहितीपूर्ण
उत्तर द्याहटवा